Weerstation Uithoorn Winter63

Koudste winter

De koudste winter uit de recente geschiedenis in Nederland
was die van 1963.
Omdat de meteorologische winter op 1 december begint,
betreft deze winter de maanden december 1962
en januari en februari 1963.

Het was de winter van veel sneeuw en ijs,
het vastgelopen verkeer, van de buitenwereld
afgesneden dorpen en vooral bekend door de barre
Elfstedentocht, die werd gewonnen door Reinier Paping.

Qua temperatuur was geen van deze drie wintermaanden
de koudste maand die ooit werd gemeten.
In het onderstaande overzicht staan de gemiddelde
maandtemperaturen voor de wintermaanden volgens
het langdurig gemiddelde (normaal), in deze winter 62/63
en wanneer het nóg kouder was.

gemiddelde maandtemperaturen
	normaal	1962/63	nóg kouder
dec	4,0	-0,9	-2,1	dec 1933
jan	2,8	-5,3	-5,5	jan 1940
feb	3,0	-3,4	-6,4	feb 1956
hele winter	3,3	-3,1

Het is de combinatie van de drie maanden die deze
winter tot de 'koudste van de eeuw' betitelen.

Simpel gesteld was het in deze winter elke dag gemiddeld
6,4 graden kouder dan normaal.

Sinds 1706 is er slechts één winter geweest die net zo
koud was als deze winter; die van 1829/30.

overzicht koudste en warmste winters vanaf 1901
	koudste winters			warmste winters
	temp	jaar		temp	jaar
1	-3,1	1963	1	6,0	1990
2	-2,4	1947	2	5,6	1989
3	-1,9	1940	3	5,5	1975
4	-1,5	1929	4	5,4	1998
5	-1,5	1942	5	5,3	1995
6	-0,8	1979	6	5,0	1988
7	-0,1	1941	7	5,0	2000
8	-0,1	1996	8	4,8	2002
9	+0,1	1917	9	4,8	1935
10	+0,1	1970	10	4,6	1916

Opvallend is dat er van de recente winters sinds 1985
slechts één winter in de koudste top-10 staat;
terwijl er 7 in de warmste top-10 staan.

Onderstaande grafieken geven het verloop van de winter weer
in temperatuur, luchtdruk, zonneschijn en neerslag.

Goed is te zien dat de eerste 20 dagen van december nog niet zo
erg koud waren. Rond 5, 15 en 27 januari waren er dooi aanvallen
met sneeuwval. Eind februari wordt het helder weer waardoor de zon
zorgt voor grote verschillen tussen dag- en nacht-temperatuur.

De grafiek van de luchtdruk vertoont veel overeenkomst met de grafiek
van het percentage zonneschijn hieronder. Bij hoge luchtdruk was er
ook veel zonneschijn.

Bovenstaande grafiek geeft het percentage zonuren weer wat er in die
dagen mogelijk was; niet het aantal uren zelf.
Deze grafiek geeft een goede indruk wanneer het mooi zonnig weer was.

Ook de neerslag grafiek komt aardig overeen met de perioden van
lage luchtdruk. De neerslag van 8 t/m 21 december betreft voornamelijk
regen. De vele centimeters sneeuw bevatten veel lucht en weinig vocht.
Pas als de sneeuw smelt kan het vocht gemeten worden.
Veel sneeuw is verdampt (sublimatie) en niet gesmolten;
derhalve kon deze neerslag maar ten dele worden gemeten.

Bron voor alle cijfers: KNMI

WAT ZOU ER GEBEUREN....
Statistisch gezien bestaat er weinig kans op het nog eens
voorkomen van een dergelijk koude en langdurige winter.
Mochten we dan toch in zo'n situatie geraken, dan kunnen de
gevolgen voor onze huidige modernere samenleving nog
gevoeliger zijn dan in 1962/63.

De capaciteit van de aardgasleverantie heeft een limiet.
In het koude december 2002 werd dit merkbaar toen twee
buffervoorraden moesten worden aangesproken.
De meeste bedrijven en woningen zijn afhankelijk van gas voor
verwarming en koken. De buffervoorraden zijn bedoeld voor de
opvang van piekvraag naar gas gedurende enkele weken.

Verwarming middels elektrakachels zal sterk toenemen.
Ook hier geldt dat er een limiet is aan de leverbare stroom.
Import van gas en stroom zal wellicht niet mogelijk zijn
omdat de landen waar dit vandaan moet komen zeer
waarschijnlijk ook met dezelfde koude te maken hebben.

Havens, industrie, land en tuinbouw en andere sectoren waar
men afhankelijk is van olie, kunnen problemen krijgen met de
aanvoer van brandstof als er teveel ijsvorming ontstaat
of als het wegverkeer vastloopt.

Al bij de eerste sneeuwvlokken ontaardt het wegverkeer nu al
in een chaos. Bij een langere periode van sneeuwval en
gladheid zal er na verloop van tijd gewenning optreden,
maar het aantal files en ongelukken zal minstens verdubbelen.

Gebrekkige aanvoer van brandstof voor het wegverkeer kan enerzijds voor tekorten zorgen; anderzijds zal er minder
gereden worden waardoor er minder vraag zal zijn.

Het treinverkeer zal, ondanks de verwarmde wissels, toch veel hinder ondervinden van bevroren bewegende delen (wissels,
seinen, overwegen, wielen, deuren, bruggen) en draadbreuk.

Beweegbare bruggen vriezen vast en mede door het ijs
heeft het scheepvaartverkeer grote problemen.
Ook zullen door de kou in de omringende landen de rivieren
erg laag komen te staan. Zeewater zal zich stroomopwaarts
begeven want de havens van Rotterdam mogen niet dicht.

Zonder aanvoer van zoet rivierwater ontstaan op termijn
problemen in de levering van drinkwater. Ook zullen er op
uitgebreide schaal waterleidingen en kranen bevriezen.
Vooral als het gaat dooien kan dit voor wateroverlast zorgen.

Het bovenstaande heeft betrekking op infrastructurele
aspecten. Andere problemen zullen zich voordoen bij de Bouw,
die dan wellicht maanden stil ligt, mensen en dieren die door
de kou bezwijken, apparaten die stuk gaan (kachels, auto's)
en misschien is alle electronica waar we ons tegenwoordig
van bedienen ook niet helemaal berekend op
langdurige winterse omstandigheden.

Amsterdam - Admiralengracht
Amsterdam - v.Eeghenstraat

zeeijs bij Scheveningen 23 jan 1963 - foto M.van Min

Chronologisch overzicht winter 1962/63:

De winter nam alvast een aanloopje in de tweede
helft van november, met een flinke sneeuwstorm
op de 16e en matige vorst (-6,1°) op de 22e.

DECEMBER
Op 5 december vroor het in Zeeland 12 graden.
Zeer dichte en aanvriezende mist zorgde voor
spekgladde wegen en veel verkeersoverlast.

Op 9 december blaast een zuidwesterstorm alle
kou het land uit. Ook op 15 december staat er een
harde zuidwesten wind met hoge temperaturen.

Vanaf 19 december begon de lange vorstperiode waarin
het op vele plaatsen minstens elke nacht vroor.
De sneeuw in het noordoosten zou hierdoor bijna
drie maanden blijven liggen.

Vanaf 22 december noteerde De Bilt een serie van 13
ijsdagen; dagen waarop het ook overdag blijft vriezen.

Op 23 december noteerde De Bilt een luchtdruk van
1047,8 hPa en Eelde 1050 hPa.

Overal in het land wordt haastig het vee binnengehaald.

Het IJsselmeer was vóór de Kerst al dichtgevroren en op
tweede Kerstdag zorgde 5cm sneeuw voor een witte Kerst.

Op 30 december legden sneeuwstormen het
verkeer lam in het zuiden en het midden.
Vele dorpen raakten volledig geïsoleerd.
In het zuiden viel 10-15 cm sneeuw, in het midden 5cm
en in het noorden 1cm. Door de wind ontstond er
driftsneeuw met sneeuwduinen tot 3 meter hoog.

auto's op de Spaarne bij Haarlem - foto Benelux Press

JANUARI
Een dooi-aanval op 4 januari resulteerde in veel sneeuw
met in het midden van het land dikke ijzel.
De NS kreeg te kampen met draadbreuken.

Halverwege januari viel er opnieuw veel sneeuw die
door de harde wind flink ging stuiven.
Inmiddels lagen er ijsbergen in de Waddenzee
en leek de Noordzee vanaf de kust een ijszee.

Het gemiddelde gezin leefde rond de kolenkachel
en had dikke ijsbloemen op de slaapkamerramen.

Op 18 januari daalde de temperatuur in Joure tot -20,8°C
en bij deze temperatuur ging de Elfstedentocht van start.
In de middags was het met -8°C minder koud maar door
de harde Oostenwind voelde dat aan alsof het 20 graden vroor. Slechts 1% van de deelnemers bereikte de finish.

Op 19 januari woedde een Oosterstorm bij 10-13 graden
vorst en ontstond veel stuifsneeuw. Vele wegen waren onbegaanbaar en op 20 januari werd de Afsluitdijk
voor alle verkeer afgesloten.

Amsterdam raakte door de kolenvoorraad heen en
ijsbrekers hielden met moeite het Noordzeekanaal open.

Omdat er steeds minder rivierwater uit het eveneens
bevroren buitenland kwam, stroomde zeewater ver
de rivieren op; het drinkwater in Rotterdam werd zout.

Het noorden noteerde in januari 25 ijsdagen en in Eelde
vroor het in 17 nachten meer dan 10 graden.

tankstation op het ijs halverwege Enkhuizen-Stavoren
max. 3 liter bijtanken - foto Niek Mooij

FEBRUARI
In de regio van Rotterdam waren watertappunten waar
mensen met jerrycans drinkwater konden halen.

Op 12 en 13 februari waren er opnieuw sneeuwjachten.
Daarna volgde een periode van 2 weken waarin het
in het noorden 's nachts 10-20 graden vroor.
In Eelde kwam de temperatuur op de 25e op -19,2°C.

Op 17 feb was het ijs op het Abcoudermeer 50-60 cm dik.

Op 20 februari werd er een autotourtocht verreden
over het IJsselmeer. Er waren 912 deelnemers en er
stond een tankstation midden op het IJsselmeer.

Ook de Waal was dichtgevroren en bewoners van
Lent liepen over het ijs naar Nijmegen.

Op 11-21 februari viel er in De Bilt elke dag sneeuw.
De kou is hier in deze periode minder hevig.

De zon komt weer door op 23 februari en laat sneeuw
van de daken smelten; dit resulteert in lange ijspegels.

Op 24 februari was de tweede autotourtocht over het
IJsselmeer en op 3 maart de derde.
Deelname kostte ƒ10 plus ƒ2,50 per inzittende.

In het noorden bleef het in februari op 20-26 dagen
ook overdag vriezen; ijsdagen.

De eerste dagen van maart vroor het 's nachts nog 10-16 graden; pas op 5 maart kwam een einde aan de winter.
In midden Nederland had er vanaf 26 december
t/m 5 maart een sneeuwdek gelegen (70 dagen).

Het duurde nog weken voordat overal alle ijs was
verdwenen. De door vorst, ijs en sneeuw aangerichte
schade was groter dan bij de Watersnoodsramp van 1953.

Reinier Paping - foto Benelux Press

FEITEN EN IN HET NIEUWS:

1962 - de vrije zaterdag werd ingevoerd

De Quay was minister president en
Luns minister van buitenlandse zaken.

10 juli 62 - tv satelliet Telstar zendt eerste beelden door

aug 1962 - Anneke Grönloh zingt over brandend zand

26 okt 62 - einde van de Cuba crisis

27 nov 62 - Mies Bouman presenteert de 24uurs-actie
'Open het Dorp' welke ƒ 21 miljoen opbrengt.
Onze enige tv-zender zond deze actie continu uit.

28 nov 62 - overlijden van Koningin Wilhelmina;
de begrafenis was op 8 december

1 dec 62 - Nederland erkent West Papua

6 dec 62 - heel Engeland al dagen in de smog; 90 doden

1 feb 63 - Harvey Ball ontwerpt de Smiley J

11 feb 63 - The Beatles zingen Twist and shout

feb 1963 - Sjoukje Dijkstra wordt voor de 4e maal op rij
Europees kampioen kunstschaatsen en voor de 2e maal
wereldkampioen

mrt 1963 - Anneke Grönloh populair met Soerabaja

***
Populaire tv-programma's deze winter waren o.a.
Swiebertje, Lassie, Flintstones, Pipo de Clown, Rawhide,
Flip de Tovenaarsleerling, De Verrekijker, Lucy Ball,
Alfred Hitchcock presents, Okkie Trooij en De Fuik.

Normaal was er toen 30 uur tv-uitzending per week
en er stonden 1,3 miljoen toestellen in Nederland.

Eind 1962 bedroeg de wereldbevolking 3,1 miljard;
per einde 2003 zijn we met 6,5 miljard mensen.

In Nederland zijn we in deze periode gegroeid
van 11,89 naar 16,25 miljoen inwoners.